Công ty Than Thống Nhất - TKV có tuổi mỏ trên 100 năm. Năm 1960 trở về trước là Mỏ Lộ Trí Cẩm Phả. Gồm: + Khu vực khai thác hầm lò Lộ Trí; + Khu vực khai thác lộ thiên tầng 1 ÷ 5; + Khu vực khai thác lộ thiên Núi Trọc, Đèo Nai.
Từ ngày 01 tháng 8 năm 1960 mỏ Lộ Trí phân chia ra thành:
1. Mỏ than Thống Nhất khai thác hầm lò.
2. Mỏ than Đèo Nai khai thác lộ thiên.
3. Mỏ than Cọc Sáu khai thác lộ thiên.
4. Xí nghiệp bến Cửa Ông (gồm nhà sàng và bến Cửa Ông).
Từ năm 1928 đến năm 1954 khu vực Mỏ Thống Nhất có tên là Mỏ Lộ Trí. Ngày 25/4/1955, khu mỏ Hòn Gai - Cẩm Phả hoàn toàn giải phóng, Xí nghiệp Quốc doanh than Hòn Gai được thành lập. Dưới sự chỉ đạo của Xí nghiệp Quốc doanh than Hòn Gai, hai khu vực khai thác Đông Lộ Trí và Tây Lộ Trí được nhập lại thành Công trường Lộ Trí. Sau khi tiếp quản, cán bộ công nhân mỏ tiếp tục triển khai công việc khai thác bằng hầm lò. Tuy nhiên, công nghệ khai thác vẫn còn lạc hậu. Lực lượng sản xuất được bổ sung dần, vừa học vừa làm tại Công trường. Năm 1959, thực hiện phương án phát triển sản xuất, hai Công trường Lộ Trí (110+140) và lò +52 được quyết định hợp nhất thành một Công trường mang tên Thống Nhất. Thời kỳ này tổng số công nhân cán bộ của Mỏ có khoảng hơn 300 người. Giai đoạn từ 1955 ÷ 1960, sản lượng than khai thác được khoảng hơn 60 ngàn tấn.
Ngày 01 tháng 8 năm 1960, Mỏ than Thống Nhất được thành lập trên cơ sở Công trường Lộ Trí theo Quyết định số 707-BCN của Bộ Công nghiệp do ông Hoàng Thái làm Giám đốc với tổng số cán bộ công nhân viên lúc này là 800 người. Cơ cấu của mỏ được hình thành như một xí nghiệp sản xuất độc lập. Phong trào thi đua sản xuất nhằm nâng cao sản lượng của Mỏ than Thống Nhất ngày càng lên cao. Công nghệ khai thác tại Lộ Trí vẫn theo phương pháp mở lò bằng hệ thống khai thác chia lớp nghiêng phá hỏa toàn phần, thoát nước tự nhiên. Mỏ được đầu tư một số thiết bị của Liên Xô, Trung Quốc, Ba Lan. Từ 1960 ÷ 1995, sản lượng than khai thác được tại Lộ Trí đạt gần 2,5 triệu tấn. Ngoài khu vực chính Lộ Trí, Mỏ than Thống Nhất còn mở rộng một số diện tích khai thác chính nhằm nâng cao sản lượng. Thời kỳ này, Mỏ đạt được rất nhiều thành tựu trong lao động sản xuất.
Tháng 5 năm 1964, Mỏ than Đèo Nai bàn giao cho Mỏ than Thống Nhất tầng đang khai thác 1/5. Mỏ tiếp tục khai thác lộ thiên tại khu vực này, bổ sung thêm người và thiết bị. Sau hơn 9 năm khai thác, sản lượng than đã được hơn 600 ngàn tấn.
Tháng 8 năm 1965, Bộ Công nghiệp ra Quyết định thành lập Tổng Công ty than Quảng Ninh, gồm hai Công ty đó là: Công ty than Hòn Gai và Công ty than Cẩm Phả. Mỏ Thống Nhất trực thuộc Công ty than Cẩm Phả quản lý.
Quý IV năm 1966, Mỏ than Cọc Sáu bàn giao cho Mỏ than Thống Nhất công trường khai thác hầm lò Long Châu Hà. Đây là công trường khai thác đã được mở bằng phương pháp hầm lò. Mỏ tổ chức đi lò ngầm để mở thêm phân tầng khai thác. Sau hơn 10 năm, sản lượng than đã khai thác gần 600 ngàn tấn.
Tháng 8 năm 1969, Hội đồng Chính phủ ban hành Quyết định số 146/HĐCP về việc thành lập Bộ Điện và Than. Theo quyết định này, hai Công ty Than Cẩm Phả và Hòn Gai hợp nhất thành Công ty Than Hòn Gai. Mỏ Than Thống Nhất trực thuộc Công ty Than Hòn Gai.
Quý II năm 1974, Mỏ than Thống Nhất nhận mỏ Tây Khe Sim để sản xuất. Đây là mỏ hầm lò do Việt Nam tự thiết kế và thi công, công suất mỏ vào loại trung bình. Sau khi nhận bàn giao, mỏ đã tổ chức sản xuất tại lò chợ cánh Tây và cánh Nam. Tháng 8/1995, theo Quyết định của Tổng Công ty than Việt Nam, Mỏ bàn giao Tây Khi Sim cho đơn vị bạn. Gần 20 năm sản xuất tại công trường, sản lượng than đã khai thác được gần 2 triệu tấn.
Quý II năm 1975, Mỏ than Thống Nhất nhận thêm khu vực khai thác Nam Quảng Lợi. Đây là mỏ hầm lò công suất thấp. Công trường này được mang tên 15/11 (kỷ niệm ngày Bác Hồ gặp đại biểu CBCN ngành Than). Gần 10 năm khai thác, công trường đã sản xuất được hơn 200 ngàn tấn than. Được phép của Công ty Than Hồng Gai, Mỏ than Thống Nhất đã mở thêm điểm khai thác bằng lộ thiên tại vỉa H(12) Khe Chàm vào tháng 4/1974. Điểm khai thác này do CNCB Mỏ Thống Nhất thiết kế và thi công mở vỉa. Sản xuất của công trường chủ yếu bằng cơ giới. Sau 14 năm khai thác, mỏ đã sản xuất tại công trường này được gần 500 ngàn tấn than.
Quý III năm 1987, Mỏ than Thống Nhất nhận thêm điểm khai thác lộ thiên tại vỉa (14) Cao Sơn. Than sản xuất tại công trường này đạt khoảng 50 ngàn tấn.
Quý IV năm 1988, được phép của Công ty Than Cẩm Phả, Mỏ than Thống Nhất mở tại công trường lộ thiên +110 Lộ Trí, do CNCB Mỏ tự thiết kế và thi công. Việc tổ chức sản xuất của công trường bằng cơ giới kết hợp với thủ công. Sản lượng than của mỏ giai đoạn 1988 ÷ 1995 tại đây đạt khoảng 150 ngàn tấn.
Ngoài ra, Mỏ than Thống Nhất còn mở rộng khai thác than tại khu Yên Ngựa, Khe Chàm II, moong +85 Lộ Trí, khu Đông Khe Sim, khu công trường vỉa G(4)...
Tháng 7 năm 2009, Công ty kết thúc khai thác Lộ thiên khu vực MB+110 và bàn giao lại cho Tổng Công ty Đông Bắc.
Năm 2019, kết thúc khai thác tại khu Yên Ngựa và bàn giao lại cho Công ty Than Cao Sơn. Tổng sản lượng khai thác tại khu Yên Ngựa khi kết thúc là 4.645.996 tấn/3.010.746 tấn, đạt 154,3% vượt 1.544.250 tấn theo thiết kế. Tuổi mỏ là 24 năm.
Tháng 12 năm 1997, Bộ Công nghiệp có Quyết định số 21/1997/QĐ-BCN chuyển Mỏ than Thống Nhất thuộc quyền quản lý của Tổng Công ty Than Việt Nam.
Đến năm 2001, thực hiện Quyết định số 405/QĐ-HĐQT ngày 01/10/2001 của Hội đồng Quản trị Tổng Công ty Than Việt Nam về việc đổi tên các đơn vị thành viên. Mỏ than Thống Nhất được đổi thành Công ty Than Thống Nhất.
Quyết định số 2455/QĐ-HĐQT ngày 08/11/2006 của Hội đồng Quản trị Tập đoàn Công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam đổi tên Công ty Than Thống Nhất thành Công ty Than Thống Nhất - TKV.
Quyết định số 3328/QĐ-BCT ngày 25/6/2009 của Bộ Công thương về việc phê duyệt phương án chuyển đổi Công ty Than Thống Nhất - TKV thành Công ty TNHH MTV Than Thống Nhất - TKV.
Quyết định số 1946/QĐ-HĐTV ngày 19/8/2010 của Hội đồng thành viên Tập đoàn Công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam về việc đổi tên Công ty TNHH MTV Than Thống Nhất - TKV thành Công ty TNHH MTV Than Thống Nhất - VINACOMIN.
Quyết định số 1173/QĐ-VINACOMIN ngày 01/7/2013 của Hội đồng thành viên Tập đoàn Công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam về việc thành lập Chi nhánh Tập đoàn Công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam - Công ty Than Thống Nhất - TKV.
Hơn 61 năm hình thành, xây dựng và phát triển, đã khai thác tại các khu vực Nam Quảng Lợi, Long Châu Hà, Tây Khe Sim, Lộ thiên MB+110, Yên Ngựa. Đến nay Công ty chỉ còn khai thác tại 01 khu vực duy nhất là Lộ Trí. Từ sản lượng 157.994 tấn than năm 1960, đến năm 2017 Công ty khai thác được 2.116.334 tấn than, cao nhất từ ngày thành lập. Đến nay, Công ty đã có hơn 3.400 CNCB, trong đó là hơn 1.370 thợ lò, được chia thành 14 Phòng, 03 đơn vị Đào lò, 10 đơn vị Khai thác lò chợ, 08 đơn vị phục vụ phụ trợ. Năm 2021 Công ty được Tập đoàn Công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam giao 1.750.000 tấn than nguyên khai, 8.345 mét lò CBSX.
Trong gần 62 năm Công ty than Thống Nhất đã khai thác trên 41 triệu tấn than, đào mới trên 350 km đường lò, sản lượng bình quân trong những năm gần đây đã đạt gần 2 triệu tấn/năm. Đã đóng góp quan trọng cùng Tập đoàn công nghiệp Than - khoáng sản Việt Nam hoàn thành nhiệm vụ mà nhà nước giao cho, đó là Sản xuất và cung ứng than cho an ninh năng lượng quốc gia. Hiện nay Công ty đang tập trung triển khai dự án khai thác hầm lò xuống sâu dưới mức -35 với trữ lượng công nghiệp trên 44 triệu tấn, công suất 2 triệu tấn/năm. Thời gian dự kiến khai thác trên 24 năm.
Trong những năm gần đây công ty đặc biệt quan tâm chăm lo, cải thiện nâng cao mọi mặt về đời sống vật chất, tinh thần cho người thợ mỏ. Công ty là đơn vị hiếm hoi, đồng nhất về mặt công nghệ khai thác, đưa công nghệ chống giữ bằng giá khung chỉnh thể và giá khung phân thể đồng bộ vào khai thác lò chợ; Hoàn thiện các tuyến băng tải, các tuyến monoray để đáp ứng công tác vận tải chính, vận chuyển vật tư và vật liệu ra vào lò; Đầu tư 02 hệ thống trạm quạt hiện đại VO-22 của Nga đánh dấu sự kiện lần đầu tiên một đơn vị ngành than sử dụng hệ thống thông gió tự động của Nga sau hơn ba thập kỷ; các hệ thống quản lý khí mỏ, băng tải tập trung ...; hệ thống Cảnh quan của công ty luôn được chỉnh trang xanh, sạch, đẹp. Diện mạo của công ty không ngừng đổi mới và liên tục phát triển. An ninh chính trị, trật tự an toàn được giữ vững. Thương hiệu và uy tín của Công ty than Thống Nhất ngày càng được nâng cao trong và ngoài ngành than.
Chào mừng kỷ niệm 61 năm ngày thành lập Công ty Than Thống Nhất – TKV (01/8/1960 – 01/8/2021), dưới sự lãnh đạo của Tập đoàn Công nghiệp Than – Khoáng sản Việt Nam cùng sự dẫn dắt của Đảng và đội ngũ lãnh đạo tinh anh; với sức lực và tiềm năng dồi dào của gần 1.400 thợ lò cùng 40 triệu tấn tài nguyên mở vỉa sẵn sàng từ mức -140 lên mức -35 và +18; với mục tiêu “An toàn – Đổi mới – Phát triển”, tin tưởng rằng con thuyền “Than Thống Nhất” sẽ ghi tiếp những trang sử vẻ vang của mình, có những bước tiến dài ngoạn mục trên con đường xây dựng và phát triển ngành Than trở thành ngành kinh tế mẫu cho các ngành kinh tế khác; góp phần cống hiến, xây dựng nước Việt Nam xã hội chủ nghĩa giàu mạnh./.